Raportowanie niefinansowe – 6 podstawowych pojęć, które warto znać

Raport niefinansowy ma przedstawiać różnego rodzaju dane w przystępny i zrozumiały dla odbiorcy sposób. Żeby tego dokonać, organizacja planująca przygotowanie raportu, w tym przede osoby, które będą zajmowały się kompletowaniem i prezentacją tych danych, powinny szczegółowo zapoznać się z zagadnieniami, które stanowią filar każdego raportu ESG. Poniżej przedstawiamy definicje najważniejszych pojęć dotyczących raportowania niefinansowego, czyli:

• Zrównoważony rozwój (ang. sustainable development, sustainability)
• Standardy raportowania niefinansowego
• Interesariusze (ang. Stakeholder)
• Istotność (ang. Materiality)
• Wskaźnik (and. Disclosure)
• Podejście zarządcze (ang. Management approach)

1.     Zrównoważony rozwój (ang. sustainable development, sustainability)

To kluczowe zagadnienie, ponieważ raport niefinansowy dotyczy właśnie praktycznej realizacji idei zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z najpopularniejszą definicją pochodzącą z tzw. raportu Brundtland[1] jest to taki sposób zaspokajania potrzeb współczesnego pokolenia, który nie ogranicza możliwości zaspokojenia ich przez przyszłe generacje.

W świetle późniejszych dokumentów międzynarodowych m.in. tzw. Deklaracji z Rio z 1992r. idea zrównoważonego rozwoju została zdefiniowana jako strategia równoczesnego rozpoznawania i rozwiązywania współczesnych problemów gospodarczych, społecznych i ekologicznych.

W praktyce oznacza to, że przedsiębiorstwa (a także w szerszym kontekście państwa) w swojej działalności powinny brać pod uwagę także inne czynniki niż typowo ekonomiczne (zysk), działać na rynku w sposób uczciwy, dbać o dobrobyt swoich pracowników i otoczenia lokalnego, a także kierować się wytycznymi z zakresu ochrony środowiska naturalnego. Raporty niefinansowe stanowią formę podzielenia się z szerszą publicznością faktycznymi wynikami powyższych działań (czy też w niektórych przypadkach ich brakiem).

Zrównoważony rozwój związany jest zatem z trzema głównymi obszarami, łącznie zwanymi po prostu ESG tj.:

1)         Environment = środowisko (E)

2)         Social = społeczeństwo (S)

3)         Governance = zarządzanie (G)

W obrocie raporty niefinansowe najczęściej funkcjonują właśnie pod nazwą raportów zrównoważonego rozwoju. Spotykane są także inne określenia m.in. raport ESG (od powyższego podziału), raport CSR (ang. CSR – corporate social responsibility = społeczna odpowiedzialność biznesu), raport zintegrowany, informowanie niefinansowe lub raport społeczny.

2.     Standardy raportowania niefinansowego

Idea sprawozdawczości niefinansowej wykształciła się w znacznym stopniu poza strukturami państwowymi/rządowymi. Główną inicjatywę w tworzeniu wytycznych dotyczących raportowania przejęły międzynarodowe lub krajowe organizacje pozarządowe (NGO). To właśnie one, tak naprawdę już od końca lat 80., zajęły się opracowywaniem tzw. standardów, czylizbioru praktycznych wskazówek dotyczących przygotowania do opracowania, budowy formalnej oraz treści raportu niefinansowego, który byłby wartościowy z perspektywy zarówno samego raportującego, jak i spodziewanych odbiorców (interesariuszy). Dokumenty takie wskazują informacje z obszaru ESG, których uzyskanie w ogólnym przekonaniu mogłoby być istotne z perspektywy różnych grup odbiorców. Standardy w sposób wyczerpujący opisują również, jakie konkretnie dane powinny się w raporcie znaleźć.

Standardy nie stanowią wiążącego prawa międzynarodowego, zaliczane są to tzw. soft law (prawa miękkiego). Ich stosowanie w praktyce opiera się głownie na inicjatywie samego zainteresowanego podmiotu, a także jest ściśle związane z praktyką i rozpoznawalnością rynkową danych standardów lub oczekiwaniami ze strony klientów oraz presją konkurencji. Pomimo, że stosowanie konkretnych standardów nie jest obowiązkowe i w teorii ich treść nie jest wiążąca, to jednak wszystkie z nich posiadają pewne elementy obligatoryjne oraz ściśle określone zasady wyboru elementów fakultatywnych. Jeżeli wytyczne ze standardów stosowane są wybiórczo np. organizacja pomija istotne dla interesariuszy dane, które mogą być dla niej niekorzystne lub nie publikuje obowiązkowych informacji, ponieważ nie chce ułatwiać do nich dostępu pracownikom lub konkurencji, taka sytuacja co do zasady wyklucza możliwość powoływania się na zewnątrz, że raport sporządzony został według tych konkretnych standardów.

Na rynku funkcjonuje wiele powszechnie rozpoznawanych i akceptowanych standardów. Od wielu lat najpopularniejszymi i najczęściej stosowanymi standardami są standardy opracowane przez organizację Global Reporting Initiative (GRI, pl. Globalna Inicjatywa Sprawozdawcza). Oprócz nich standardy raportowania niefinansowego opracowały np. International Organization for Standardization (ISO),Sustainability Accounting Standards Board (SASB), Climate Disclosure Standards Board (CDSB) niedawno połączoną z International Fiancial Reporting Standards Foundation (IFRS), a w Polsce – Fundacja Standardów Raportowania.

Obecnie na poziomie Unii Europejskiej trwają prace przygotowawcze nad projektem nowej dyrektywy w sprawie raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju – CSRD ang. Corporate Sustainability Reporting Directive. Projekt ten przewiduje opracowanie nowych niezależnych unijnych standardów (European Sustainability Reporting Standard – ESRS).

3.     Interesariusz (ang. stakeholder)

Jedną z głównych zasad raportowania niefinansowego jest zaangażowanie tzw. interesariuszy, czyli potencjalnych odbiorców raportu  

Ich odpowiednia identyfikacja należy do obowiązków każdej raportującej organizacji. Wiedza na temat interesariuszy jest niezbędna do wyboru informacji, które znajdą się w raporcie, a które powinny być istotne z ich punktu widzenia i mogą wpływać na ich decyzje oraz opinie związane z przedsiębiorstwem.

  Interesariuszami mogą być np.:

• Inwestorzy,
• Wspólnicy/akcjonariusze,
• Pracownicy,
• Kandydaci na pracowników,
• Klienci, w tym klienci pozostający w relacji B2B oraz klienci będący konsumentami, tj. odbiorcami końcowymi,
• Organizacje pozarządowe, lokalne i międzynarodowe,
• Dostawcy,
• Media.

Zasada angażowania interesariuszy tj. poznania ich zdania na temat pożądanego zakresu tematycznego raportu jest niezwykle istotna. Opinia interesariuszy może zmusić organizację do publikacji danych, które nie są dla niej obiektywnie korzystne, ale jednocześnie posiadają dużą wartość jeżeli chodzi o ukazanie prawdziwego kontekstu realizacji idei ESG w danej organizacji. Zaangażowanie interesariuszy i branie pod uwagę wskazanych przez nich informacji jest bardzo istotnym punktem odniesienia, który zapobiega uznaniu raportu za nierzetelny, jednostronny i wybiórczy.

4.     Istotność (ang. materiality)

Kolejną niezwykle ważną zasadą związaną z raportowaniem niefinansowym jest analiza istotności. W gruncie rzeczy już samo określenie „istotność” definiuje treść tej zasady tzn. raport powinien zawierać tylko takie informacje, które są istotne z punktu widzenia raportującego przedsiębiorstwa oraz jego interesariuszy.

Obszary tematyczne dotyczące ESG są bardzo szerokie, dlatego każda raportująca organizacja powinna wybrać spośród nich tylko te zagadnienia, które  wprost dotyczą jej działalności oraz wpływów lub o których chcieliby dowiedzieć się jej interesariusze.  

Analiza istotności oznacza zatem, że podmiot raportujący po pierwsze musi wziąć pod uwagę to, jaki wpływ w obszarze gospodarczym, społecznym i środowiskowym jego działalność wywiera na otoczenie, w którym funkcjonuje i czy ten wpływ jest znaczny.

Przykłady:

• spółka produkuje dużo zanieczyszczeń = istotnym tematem będą emisje i podejście do ich redukcji,
• spółka ma zakłady produkcyjne w krajach rozwijających się = istotnym tematem będzie np. płaca minimalna, przestrzeganie praw człowieka,
• spółka ma znaczące udziały w rynku = istotnym tematem będzie np. podejście do uczciwej konkurencji.

Po drugie, organizacja powinna przeprowadzić badanie opinii swoich interesariuszy na temat oczekiwanej przez nich treść raportu. Klienci i kontrahenci mogą chcieć mieć łatwy i przejrzysty dostęp do podstawnych wskaźników ekonomicznych dotyczących raportującego lub na temat jego strategii podatkowej.

Na podstawie wniosków z tych dwóch etapów organizacja określa, jakie konkretnie informacje znajdą się w ostatecznej wersji raportu.

Wyniki analizy istotności zależą od sytuacji konkretnego podmiotu. Na przykład z perspektywy dużej spółki tekstylnej posiadającej zakłady produkcyjne w krajach rozwijających się kwestie przestrzegania praw człowieka czy też zużycia wody będą o wiele bardziej istotne niż z punktu widzenia spółki prowadzającej działalność w zakresie świadczenia usług konsultingowych jedynie w UE. W związku z tym raporty poszczególnych podmiotów mogą zawierać różnego rodzaju dane, co nie oznacza, że któryś z nich został sporządzony nierzetelnie lub wybiórczo.

5.     Wskaźnik (ang. disclosure)

Wspomniane standardy zazwyczaj składają się z grup tzw. wskaźników, obejmujących obszary: ogólny (podstawowe informacje o podmiocie), ekonomiczny, środowiskowy i społeczno-pracowniczy. Każda taka grupa składa się z kilkunastu lub kilkudziesięciu pojedynczych wskaźników. W niektórych branżach są opracowywane także dedykowane wskaźniki sektorowe.

Czym jest wskaźnik? Wskaźnik to zwięzłe przedstawienie zakresu konkretnych danych dotyczących jednej szczegółowej kwestii z wybranego obszaru ESG. Stanowi on praktyczną wskazówkę dla raportującego na temat tego, jakie dane powinien zaprezentować w raporcie. Posiłkując się wspomnianymi już Standardami GRI – poszczególne wskaźniki GRI zawierają listę informacji obowiązkowych oraz rekomendowanych (nieobowiązkowych). Często zawiera także dodatkowe wskazówki dotyczące m.in. sposobu zbierania informacji na dany temat, źródeł bardziej szczegółowych informacji (konwencje, dokumenty międzynarodowe itp.), doprecyzowania pojęć czy sposobu prezentacji informacji.

Niektóre wskaźniki mają uniwersalny charakter i wskazują dane, które musi zaraportować każda organizacja, bez względu na branżę. Inne wskaźniki odnoszą się do bardziej specyficznych obszarów i ich zastosowanie będzie zależeć od specyfiki danego podmiotu.

Przykład: Każda organizacja powinna podać podstawowe informacje nt. swojej działalności, jasno określić swoje wpływy i zidentyfikować interesariuszy. Ale jeżeli chodzi np. o raportowanie informacji dotyczących ochrony środowiska to obowiązki poszczególnych przedsiębiorstw mogą być w tym obszarze bardzo zróżnicowane. Duża spółka odzieżowa posiadająca zakłady produkcyjne w krajach rozwijających się będzie zobowiązana do zaraportowania wielu informacji opisujących jej wpływ m.in. zużycie wody, zużycie materiałów, zarządzanie odpadami, emisje gazów cieplarnianych, wpływ na ekosystem itd. Z kolei np. spółka konsultingowa, która nie posiada żadnych zakładów produkcyjnych a jedynie biura w centrach dużych europejskich miast będzie mogła ograniczyć się do bardziej podstawowych informacji w obszarze środowiskowym, ponieważ jej wpływy są tutaj o wiele mniejsze.

Treść wskaźników to jedynie propozycja, jednak aby móc publicznie stwierdzić, że raport został sporządzony zgodnie z konkretnymi standardami, podmiot raportujący musi:

1. dobrać wskaźniki zgodnie zasadami opisanymi w standardach
2. ujawnić wszystkie dane wskazane w wybranych wskaźnikach (lub podać rzetelne informacje, dlaczego tych danych nie ujawnia).

6.     Podejście zarządcze (ang. management approach)

Standardy GRI oprócz wskaźników materialnych (merytorycznych) zawierają także ogólny wskaźnik pt. „podejście zarządcze”. Wskaźnik ten ma zastosowanie do wszystkich pozostałych wskaźników materialnych i stanowi ich część. W ramach tego wskaźnika organizacja zobowiązana jest do przedstawienia powodów, dlaczego uznała dany wskaźnik materialny za istotny oraz opisania, w jaki sposób zarządza wskazanym obszarem materialnym.

W takim opisie dla każdego wskaźnika materialnego powinny zostać zawarte informacje na temat funkcjonujących w organizacji (jeżeli takie są) w danym obszarze tematycznym:

• polityk (wraz z ich odpowiednim streszczeniem),
• zobowiązań (np. tych wyznaczonych przez podmiot samodzielnie, ale także tych wynikających z przepisów prawa, standardów międzynarodowych lub pochodzące od klientów),
• celów i ,,targetów” (jeżeli spółka takie sobie wyznacza),
• dodatkowych nakładów na zarządzanie danym obszarem np. wydatki na wyposażenie, utrzymanie, materiały i usługi, szkolenia, zewnętrzne systemy certyfikacji, B+R, instalacje nowych technologii,
• podziału odpowiedzialności za dane obszary,
• mechanizmów składania skarg,
• innych czynności podejmowanych w tym obszarze np. projektów, programów, inicjatyw.

Ponadto podmiot raportujący powinien określić, w jaki sposób sprawdza efektywność podejmowanych przez siebie działań, jakie są rezultaty powyższej analizy oraz w jaki sposób reaguje na jej wyniki tj. jakie działania zaradcze podejmuje.

Opis podejścia zarządczego stanowi pewnego rodzaju bazę interpretacyjną dla danych przedstawianych w konkretnym wskaźniku materialnym. Dzięki temu odbiorca widzi nie tylko „suche fakty”, ale także może poznać szerszy kontekst i lepiej zrozumieć strategię danej organizacji dotyczącą kwestii ESG.

Podsumowanie

Przygotowanie pierwszego raportu niefinansowego stanowi nie lada wyzwanie. Odpowiednie przeszkolenie oraz zaznajomienie pracowników z tematem zrównoważonego rozwoju może okazać się kluczowe, jeżeli chodzi o efektywność i powodzenie całego procesu. Znajomość podstawowych zagadnień z obszaru ESG z pewnością stanowić będzie dobrą podstawę i pomoże w zrozumieniu istoty i celu planowanych działań, a następnie ułatwi podjęcie konkretnych kroków związanych z tworzeniem raportu.