Z czego wynika obowiązek raportowania, czyli kilka słów o podstawie prawnej  

Przez wiele lat raportowanie niefinansowe wynikało jedynie z ogólnoświatowych trendów rynkowych, a organizacje wdrażały takie działania dobrowolnie, z własnej inicjatywy lub też na życzenie klientów. To właśnie ta dobrowolność była jedną z cech odróżniających raportowanie niefinansowe od finansowego. Kwestie formalne dotyczące treści raportów także były regulowane ,,wolnorynkowo” tj. przez międzynarodowe organizacje pożytku publicznego (NGO), które samodzielnie opracowywały i promowały różnego rodzaju wytyczne, podręczniki i wskazówki.

Zmieniło się to na przestrzeni ostatnich kilku lat. Dla wielu przedsiębiorców raportowanie niefinansowe stało się, lub też w niedalekiej przyszłości stanie się, obowiązkiem prawnym.

W artykule podsumowujemy:

• Jakie akty prawne regulują kwestie raportowania niefinansowego
• Jakie firmy już muszą a jakie będą musiały raportować niefinansowo w najbliższych latach
• Co zmieni wprowadzenie dyrektywy CSRD, planowane na koniec tego roku

NFRD, czyli dyrektywa UE ws. ujawniania informacji niefinansowych

W 2014 r. Unia Europejska uchwaliła dyrektywę NFRD (ang. Nonfinancial Disclosure Reporting Directive)[1].  Był to kolejny krok w stronę większej transparentności biznesu oraz wspierania inwestorów w jak najszerszym dostępie do wartościowych danych na temat przedsiębiorców. Dokument ten stanowił nowelizację Dyrektywy 2013/34/UE w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek.

Wraz z wejściem w życie Dyrektywy NFRD państwa członkowskie zobligowane zostały do wprowadzenia odpowiednich przepisów zobowiązujących wszystkie duże jednostki zatrudniające ponad 500 pracowników i jednocześnie będące jednostkami zainteresowania publicznego (JZP) tj.:

• spółki publiczne,
• banki,
• zakłady ubezpieczeń oraz
• inne spółki będące JZP

do ujęcia w swoich sprawozdaniach z działalności dodatkowego oświadczenia na temat informacji niefinansowych. Powinno ono zawierać informacje dotyczące co najmniej kwestii środowiskowych, społecznych i pracowniczych, poszanowania praw człowieka, przeciwdziałania korupcji i łapownictwu — w stopniu niezbędnym do zrozumienia rozwoju, wyników i sytuacji jednostki oraz wpływu jej działalności.

Dyrektywa zawiera jedynie ogólny opis danych, które powinny być ujawnione i nie wskazuje, w jakiej formie powinny być przedstawione. Na tym etapie ustawodawca unijny pozostawił jednostkom zobowiązanym swobodę w tym obszarze ograniczając się jedynie do ogólnego stwierdzenia, że firmy te mogą opierać się na krajowych, unijnych lub międzynarodowych zasadach ramowych oraz muszą wskazać,  z jakich zasad ramowych korzystały.

Szacuje się, że w dniu wejścia w życie dyrektywy 2014/95/UE w skali Unii Europejskiej przepisy te objęły ok. 6.000 podmiotów.

Raportowanie niefinansowe w Polsce, czyli o wdrożeniu dyrektywy

Omawiana dyrektywa została zaimplementowana przez polskiego ustawodawcę poprzez dodanie w 2016 roku do Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. art. 49b[2].

Przywołany przepis w znacznej mierze powtarza postanowienia Dyrektywy. Ustawa precyzuje, że obowiązek publikacji oświadczenia na temat informacji niefinansowych – jako wyodrębnionej części sprawozdania z działalności – obejmuje podmioty:

• zatrudniające ponad 500 osób  – w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty oraz
• których suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego przekracza 85 000 000 zł lub przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy przekraczają
  170 000 000 zł.

Są to w dużej mierze spółki giełdowe, banki, fundusze inwestycyjne czy towarzystwa ubezpieczeniowe.

Ustawa o rachunkowości pozostawia jednostkom zobowiązanym bardzo dużą swobodę jeżeli chodzi o formę prezentacji danych. Zgodnie z ust. 8 art. 46b jednostka przy sporządzaniu oświadczenia na temat informacji niefinansowych może stosować dowolne zasady, w tym własne zasady, krajowe, unijne lub międzynarodowe standardy, normy lub wytyczne.

Pierwszym okresem sprawozdawczym objętym nowymi obowiązkami był rok obrotowy rozpoczynający się od dnia 1 stycznia 2017 r. Oznacza to, że w roku 2018 do publikacji dodatkowych informacji dotyczących zrównoważonego rozwoju w Polsce zobowiązanych było około 300 firm.

Nadchodzi CSRD, czyli o projekcie dyrektywy w sprawie raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju

21 kwietnia 2021 r. Komisja Europejska przyjęła projekt Dyrektywy w sprawie raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju czyli tzw. CSRD – Corporate Sustainability Reporting Directive. Projekt jest częścią rozbudowanego i kompleksowego pakietu środków, które mają pomóc w usprawnieniu przepływu kapitału na rzecz zrównoważonych działań w całej Unii Europejskiej. a także  umożliwić inwestorom skierowanie inwestycji na rzecz bardziej zielonych i odpowiedzialnych społecznie przedsięwzięć i technologii. CSRD stanowi  kolejną nowelizacją wspomnianej już dyrektywy 2013/34/UE w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, a jej treść będzie ściśle powiązana z dyrektywą NFRD.

Dlaczego Komisja Europejska zdecydowała się na CSRD?

Zgodnie z komunikatem KE raporty publikowane obecnie na podstawie NFRD często pomijają informacje, które inwestorzy i inni interesariusze uważają za istotne. Ze względu na brak jednolitych standardów, publikowane dane zazwyczaj są trudne do porównania, a odbiorcy raportów (oświadczeń) nie są pewni, czy mogą im zaufać. Ponadto w związku z np. uchwaleniem tzw. SFDR (rozporządzenie w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych) inwestorzy coraz częściej sami potrzebować będą od spółek, w które inwestują, konkretnych informacji o ich wpływie na społeczeństwo i środowisko. Brak jasnych wymogów i ram związanych ze zbieraniem i publikowaniem takich danych może wywołać  efekt domina – brak odpowiedniego zaraportowania przez jeden podmiot automatycznie wpłynie na brak rzetelnego sprawozdania po stronie innego podmiotu.

W związku z tym Komisja zdecydowała się istotnie rozszerzyć zakres obowiązków sprawozdawczych wprowadzonych dyrektywą NFRD.

Jakie obowiązki przewiduje CSRD?

Główne  obowiązki wynikające z dyrektywy CSRD obejmują:

• przeprowadzenie badania istotności (materiality study) zgodnie z zasadą dwukierunkowej istotności;
• sporządzenie raportu zgodnie z jednolitymi unijnymi standardami raportowania zagadnień zrównoważonego rozwoju (European Sustainability Reporting Standards – ESRS);
• dokonanie analizy i uwzględnienie w raporcie tzw. taksonomii, tj. informacji w jaki sposób i w jakim stopniu działalność tego przedsiębiorstwa jest związana z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo (udział procentowy obrotu, CapEx i OpEx);
• prezentację raportu w formacie XHTML z odpowiednim tagowaniem;
• poddanie raportu badaniu przez niezależny podmiot (firma audytorska lub inna firma weryfikacyjna posiadająca odpowiedni status).

Jakie firmy będą musiały przygotować raport niefinansowy

Nowa dyrektywa CSRD ma objąć już nie tylko duże spółki giełdowe zatrudniające ponad 500 pracowników.

Szacuje się, że zmiany te dotyczyć będą około  50 tys. europejski podmiotów, w tym ponad 3 tys. polskich spółek.

Terminy publikacji pierwszego raportu niefinansowego

Jeżeli chodzi o termin na publikację pierwszego raportu niefinansowego zgodnego z wytycznymi CSRD to najnowsze brzmienie projektu dyrektywy (uzgodnione w ramach tymczasowego porozumienia politycznego między Radą a Parlamentem Europejskim z 30 czerwca 2022r.) przewiduje trzy osobne terminy, w zależności od statusu danego przedsiębiorcy. I tak:

Przedsiębiorcy, którzy już teraz mają obowiązek raportować niefinansowo zgodnie z NFRD tj. duzi przedsiębiorcy zatrudniający ponad 500 pracowników i posiadający status jednostki zainteresowania publicznego (spółki giełdowe, banki, spółki ubezpieczeniowe itd.) będą musieli opublikować pierwszy raport zgodnie z CSRD już w 2025r. tj. za rok obrotowy zaczynający się po 1 stycznia 2024r.

Jeżeli chodzi o pozostałe zobowiązane jednostki to:

Pozostali duzi przedsiębiorcy – pierwszy raport w 2026r. tj. za rok obrotowy zaczynający się po 1 stycznia 2025r.

MŚP posiadający status emitenta – pierwszy raport w 2027r. tj.za rok obrotowy zaczynający się po 1 stycznia 2026r.

Obowiązkowe unijne standardy raportowania – ESRS

Dyrektywa CSRD przewiduje opracowanie dedykowanych unijnych standardów raportowania tj. ESRS (z ang. European Sustainability Reporting Standards), których stosowanie dla podmiotów podlegających dyrektywie  będzie obowiązkowe. Standardy  zostaną opracowane w formie aktów delegowanych Komisji Europejskiej, a  ich przygotowaniem  zajmuje się Grupa robocza ds. projektu – Europejski Standard Raportowania Zrównoważonego Rozwoju (PTF-ESRS) działająca przy Europejskiej Grupie Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) Projekt standardów został już opublikowany, a 8 sierpnia 2022r. zakończył się etap konsultacji społecznych.

ESRS stanowią zbiór praktycznych wytycznych dotyczących przygotowania organizacji do opracowania raportu oraz jego budowy formalnej i samej treści tj. jakie dokładnie informacje powinny się w raporcie znaleźć. Co istotne standardy kładą duży nacisk nie tylko na odpowiedni wybór i prezentację samych danych liczbowych z obszarów środowiskowego, społecznego i ładu korporacyjnego, ale przede wszystkim wymagają odpowiedniego opisania wdrożonej w organizacji strategii ESG oraz wyników jej funkcjonowania.

Na standardy składa się 12 dokumentów tj. zasady ogólne, wskaźniki uniwersalne, 5 dokumentów odnoszących się do wskaźników środowiskowych, 4 dotyczące kwestii społeczno-pracowniczych oraz 1 opisujący wymogi raportowania w kwestii ładu korporacyjnego.

Z całością projektu oraz bazą wiedzy przygotowaną przez EFRAG można zapoznać się na dedykowanej stronie internetowej https://www.efrag.org/lab3

Weryfikacja raportów niefinansowych

Ponadto Informacje na temat zrównoważonego rozwoju będą podlegały weryfikacji na poziomie tzw. „limited assurance” (tj. na poziomie ograniczonej pewności). Uprawnionymi do weryfikacji będą biegli rewidenci oraz, wedle uznania państwa członkowskiego, inni certyfikowani niezależni dostawcy usług atestacyjnych. Docelowo weryfikacja ma być na poziomie tzw. „reasonable assurance” tak jak w przypadku sprawozdań finansowych – nastąpi to, jeśli w przyszłości Komisja Europejska wyda europejski standard badania (reasonable assurance) informacji nt. zrównoważonego rozwoju.

Na razie dyrektywa znajduje się na etapie uzgodnień na poziomi Komisji Europejskiej. Zgodnie z obecnym brzemieniem projektu, termin na implementację postanowień dyrektywy do krajowych systemów prawnych upływałby 1 grudnia 2022r.

[1] Dyrektywa 2014/95/UE zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy

[2] dodany ustawą z dnia 15 grudnia 2016 r. zmieniającą Ustawę o rachunkowości